Cavalleria Rusticana en Pagliacci in Düsseldorf: opera zoals opera bedoeld is (2024)

Gehoord: Zaterdag 30 maart 2024, Deutsche Oper am Rhein, Opernhaus Düsseldorf

Door Peter Schlamilch

Hoe is opera bedoeld? Tja, dat is natuurlijk moeilijk te achterhalen, na 425 jaar operageschiedenis, maar voor mij gaat het om een inkijkje in de grote menselijke gevoelens als wanhoop, vreugde, liefde, rouw en al die andere gevoelens die we elkaar soms niet kunnen uitleggen en zelf niet begrijpen, maar waar alleen het samengaan van unieke vertellingen, indrukwekkende beelden en onvergetelijke muziek een uitdrukking aan kan geven, zodat we ons gezien en geborgen weten, en voor heel even getroost worden in het leven. Precies dat gebeurt er in de onvergetelijke voorstelling Cavalleria Rusticana/Pagliacci die momenteel weer in Düsseldorf te horen is.

Oeroude regie

Toegegeven, het is een oeroude regie uit 2003 die de Deutsche Oper am Rhein af en toe herneemt, want zo gaat dat in Duitse ‘Ensembletheaters’: er is een vaste kern van solisten die de meeste producties voor hun rekening kunnen nemen, waardoor oude regies gemakkelijk kunnen worden ‘afgestoft’ en uitgevoerd. Een ander voordeel is dat de operaliefhebber niet weken hoeft te wachten tot de volgende opera te horen is, zoals in het Stagione-theater, waar per maand aan slechts één of twee producties wordt gewerkt: in ensembletheaters kunnen muziekliefhebbers per week van verschillende voorstellingen genieten. Er wordt productie gedraaid, wat soms ten koste gaat van inspiratie en bezieling, maar niet in Düsseldorf.

Een oeroude regie dus, Mascagni’s Cavalleria Rusticana, de eenakter die verhaalt van het liefdesverdriet van Turridu, die zijn grote liefde, Lola, getrouwd ziet met een ander, en daarom uit troost de liefde zoekt bij de trouwe Santuzza, die hem probeert te redden. Vergeefs: hij wordt vermoord door de jaloerse echtgenoot van Lola, met wie Turridu af en toe nog samen is.

Sterren van de hemel

En wát is deze productie het waard om steeds weer herhaald te worden: decors, aankleding en belichting zijn een feest voor het oog, en de Düsseldorfer Symfoniker spelen de sterren van de hemel, ondanks de heldere maar, vreemd genoeg, volstrekt afstandelijke leiding van de Italiaanse dirigent Paolo Arrivabeni, die natuurlijk ook de zware taak heeft om in korte tijd een deels weggezakte productie in goede banen te leiden.

Dat lukte uitstekend, op enkele ongerechtigheden in de vele koren na, maar dat was een detail: het koor en extrakoor van de Deutsche Oper am Rhein zijn altijd een genot om naar te luisteren, maar zeker ook om te bekijken: vrijwel elk koorlid acteert sterk, leeft mee in de details van het verhaal en blijft altijd in zijn rol, wat er ook gebeurt. De koorklank is meer dan uitstekend, gebalanceerd en doorleefd. Het orkest speelt altijd op zeer hoog niveau en gelukkig zeer warmbloedig, maar nogmaals: waarschijnlijk eerder ondanks dan dankzij de dirigent.

Sterke personenregie en beeldtaal

Natuurlijk heeft regisseur Christof Loy hier een groot aandeel in, ook al is zijn werk al meer dan 20 jaar oud: Loy maakte in 2022 van Königskinder (Humperdinck) bij de Nationale Opera al een groot succes door, onder andere, zijn sterke personenregie en beeldtaal. Zijn Lohengrin (ook bij DNO) in 2023 was evenzo groots. Ook in Cavalleria Rusticana, waarmee de avond werd geopend waren de zangers doordrongen van het grote leed dat hen trof, en de aangrijpende vertolking van de bedrogen en verstoten Santuzza door Morenike Fadayoni was adembenemend intens: ze was de hele tijd op het toneel en haar grote verdriet werd met de minuut zichtbaarder en bijna tastbaar. Ze is al sinds 1997 lid van het ensemble in Düsseldorf, en we begrijpen nu waarom. Ook al gaan misschien niet álle hogen noten even soepel meer, dat stoort geen enkel moment: hier staat een rasartieste, die in haar carrière Lady Macbeth, Senta, Chrysothemis, Rosalinde, Kundry, Tosca, Turandot, Aida, Salome, Carmen en nog veel meer heeft gezongen, en ik had het heel graag meegemaakt. Een prachtige stem gecombineerd met een extreme, oprechte expressie, zo oprecht dat ze ook tijdens het slotapplaus volledig in haar rol bleef. Ze ontroerde tot tranen toe!

Verleidelijke Lola

Ook de ander zangers waren van hoog niveau, zoals de Spaanse tenor Eduardo Aladrén (Turiddu), die alle grote tenorrollen zingt maar toch ‘gewoon’ vaste waarde in het ensemble is: wat een rijkdom. Zijn eerste inzet, achter het toneel, gaf al kippenvel, en dat werd de rest van de voorstelling niet minder: iets te weinig Italianità wellicht, maar een formidabele prestatie. Datzelfde gold ook voor de zeer mooi en dreigend-agressief zingende Alfio (Richard Šveda) en de verleidelijke Lola (Kimberley Boettger-Soller): mooi gezongen, maar misschien iets te clichématig gespeeld. Mezzosopraan Renée Morloc zette een indrukwekkende Mamma Lucia neer, alles tegen de schitterend nagebouwde Dom van Vizzini, het Siciliaanse dorp waar de opera zich afspeelt.

Pagliacci

Na de pauze volgde, zoals gebruikelijk, Leoncavallo’s Pagliacci, ooit geïnspireerd door het succes van Cavalleria Rusticana, een werk dat we overigens nooit hadden gekend indien Leoncavallo’s echtgenote het volgens de componist ‘mislukte’ werk niet stiekem had ingestuurd naar een compositiewedstrijd.

Pagliacci (zonder lidwoord, want het betreft ons allemaal) vertelt bekende verhaal van de clown die erachter komt dat hij wordt bedrogen door zijn echtgenote en na een gekmakende zoektocht, waarin feit en fictie onontwarbaar geraken, uiteindelijk zijn vrouw en haar minnaar doodsteekt: ‘La commedia è finita’, heet het dan, ‘de komedie is ten einde’, vaak uitgesproken door Canio, de clown, zelf, maar bij Christof Loy door Tonio, de smerige intrigant die alles en iedereen verried. En zo staat het ook in de partituur.

Heerlijke energie

Even slaat de teleurstelling toe en lijkt het of hetzelfde, overigens schitterende decor uit Cavalleria opnieuw wordt gebruikt, maar daar doet de Deusche Oper am Rhein hier niet aan: op spectaculaire wijze treedt het koor door de zaal binnen, sleept met kisten en allerlei attributen en bouwt het toneeltje van de komedianten op het dorpsplein op, onderwijl op voortreffelijke wijze het niet zo gemakkelijke openingskoor zingend. Speciale vermelding verdient het uitstekend zingende en spelende kinderkoor dat, samen met het al net zo goed zingende reguliere koor, een ongelooflijke hoeveelheid heerlijke energie op de Bühne brengt.

Natuurlijk hoorden we kort daarvoor de hondsmoeilijke Proloog, briljant gezongen door Alexey Zelenkov (Tonio), ook weer ‘gewoon’ een lid van het ensemble, net als vrijwel alle andere zangers uit deze dubbelproductie. De Deutsche Oper am Rhein heeft kennelijk gebouwd aan een zeer groot ensemble van uitzonderlijke kwaliteit, en kan vrijwel het complete repertoire uit ‘eigen huis’ bezetten. Uitzonderlijk van kwaliteit was dus Alexey Zelenkovs Tonio, als gezegd niet alleen in de zeer indrukwekkende en zeer goed opgebouwde Proloog, maar ook in de ‘verleidingsscène’ met Nedda (Luiza Fatyol), die ook uitstekend zong, maar ook hier misschien weer iets te voor de hand liggend geacteerd. Haar aria was wel beeldschoon.

Bloedstollend

Canio, de bedrogen echtgenoot, werd gezongen door Sergey Polyakov. Met zijn wat afwijkende, licht kelige stemgeluid wist hij niet direct te overtuigen, maar in zijn wereldberoemde aria ‘Recitar!’ toonde hij zich een volstrekt wanhopige en verraden man, sterk gezongen en met een enorme zeggingskracht: het moment waarop hij half opstond en als bezeten de zaal in keek was werkelijk bloedstollend. Vanaf dat moment stuwde hij de handeling voort, niet alleen zeer emotioneel zingend, maar ook zo acterend. ‘Il nome, il nome’ gilt hij het uit, als hij de naam van zijn rivaal wil weten, gek van pijn en wanhoop. Zeldzaam huiveringwekkend. Chapeau!

Peppe’s aria ‘O Colombina’, gezongen door David Fischer, was adembenemend in al zijn contrastrijke rust en pure, Mozart-achtige, vocale schoonheid, perfect getimed en elke noot even mooi geplaceerd.

Traditioneel?

Is deze productie van Cavalleria/Pagliacci supertraditioneel? Oh ja, zeker weten. Doet ze ook maar ergens ouderwets of gedateerd aan? Op geen enkele manier, sterker nog: juist door het volkomen samenspel van decor, belichting en kostuums (die overigens na de pauze behoorlijk ‘modern’ waren), kan het drama zich volop ontwikkelen, zonder ooit gestoord te worden door overbodige details, ‘regisseursgrapjes’ en andere ongemakken. Niet dat regisseur Christof Loy geen details aanbrengt, verre van. In het koor zaten vier kinderen die de hele tijd wilden ‘ontsnappen’ en teruggehaald werden door hun ouders, maar zo subtiel geregisseerd dat wie zich op het lot van de hoofdpersonages wilde concentreren nergens gestoord of afgeleid werd. En dan zijn we bij de pure kracht van deze voorstelling: als alles samenvalt, alles lukt, dan komen de eeuwige menselijke problemen volop aan het licht en kunnen we écht meeleven en meehuilen, wat bij mij zeker gebeurde.

Deutsche Oper am Rhein

Ben ik een fan geworden van de Deutsche Oper am Rhein? Jazeker, want íets begrijpt men daar van de geest van opera, wat niet overal vanzelfsprekend is. Men begrijpt dat het publiek voor de eeuwige ontroering komt en niet geïnteresseerd is in allerlei ‘actualiseringen en sociaal engagement’, laat staan in sommige vormen van regietheater. Dan kopen we wel een krant of bezoeken we een gemeenteraadsvergadering. Opera moet magie zijn en dat is, op twee uur rijden van Utrecht, vrijwel dagelijks mee te maken, voor prijzen die beginnen bij twee tientjes en een parkeergarage die 3 euro per avond kost. Blijf ik wel kritisch op het huis, dat zowel een theater in Düsseldorf als in Duisburg heeft? Absoluut, want de Parsifal die ik de avond ervoor zag was muzikaal uitstekend, maar qua regie een onacceptabele aanfluiting. Maar daarover later meer. Voorlopig raad ik iedereen aan deze voorstelling te gaan zien, ook als u niet van opera denkt te houden: want na deze avond bent ook u verkocht.

Peter Schlamilch

Info:

Nog te zien op 21 en 24 april, en daarna op 12 en 25 mei 2024.

www.operamrhein.de